งานตรวจสอบระบบไฟฟ้าคือการป้องกันความเสี่ยง ลดโอกาสการเกิดอันตรายจากระบบไฟฟ้า โดยปกติแล้วกระทรวงอุตสาหกรรมและกรมโรงงานอุตสาหกรรมกำหนดให้แต่ละโรงงานต้องตรวจสอบระบบไฟฟ้าเป็นประจำทุกปีและต้องส่งรายงานที่ได้รับการรับรองจากวิศวกรไฟฟ้าให้กับหน่วยงานเพื่อเป็นการรับประกันว่าระบบไฟฟ้าของโรงงานเป็นไปตามกฎหมายของกระทรวงอุตสาหกรรม ตามกฎกระทรวง กำหนดมาตรการความปลอดภัยเกี่ยวกับระบบไฟฟ้าในโรงงาน พ.ศ. 2550 และตามกฎหมายของกระทรวงแรงงาน ตามกฎกระทรวงกำหนดมาตรฐานในการบริหาร จัดการ และดำเนินการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับไฟฟ้า พ.ศ. 2558

งานซ่อมบำรุงรักษาระบบไฟฟ้าถือเป็นหัวใจสำคัญของระบบการผลิต เพื่อให้ระบบไฟฟ้าสามารถใช้งานได้เต็มประสิทธิภาพจึงต้องมีการบำรุงรักษาเชิงรุก เพื่อตรวจสอบว่าระบบและอุปกรณ์ไฟฟ้ายังมีประสิทธิภาพตามค่ามาตรฐานที่ตั้งมาจากโรงงานหรือไม่ หรือมีความเสื่อมเกิดขึ้นกับอุปกรณ์ในส่วนใดบ้างหรือไม่ หากมีความเสื่อมหรือค่าที่ตั้งไม่เป็นตามมาตรฐานก็มีความจำเป็นต้องซ่อมดูแล หรือเปลี่ยนใหม่ให้เหมาะสมกับการใช้งาน

สำหรับการตรวจสอบระบบไฟฟ้าในโรงงานนั้น สามารถทำได้ 2 แบบ คือ การตรวจสอบด้วยสายตา (Visual Inspection) และการตรวจสอบด้วยเครื่องมือวัด ซึ่งต้องการความรู้ในการใช้เครื่องมือวัดและการวิเคราะห์ด้วย และในการตรวจสอบทั้งด้วยสายตาและด้วยการใช้เครื่องมือวัด สามารถแบ่งการตรวจสอบออกเป็น 2 ส่วนคือ การตรวจสอบทั่วไป และการตรวจสอบตัวอุปกรณ์แต่ละรายการ

1. การตรวจสอบทั่วไป
การตรวจสอบในขั้นตอนนี้ เป็นการตรวจสภาพทั่วไปของระบบไฟฟ้าทั่วไป เป็นการตรวจอย่างง่าย อย่างไรก็ตาม ผู้ตรวจสอบต้องเป็นผู้ที่มีความรู้เกี่ยวกับอันตรายจากไฟฟ้าและการป้องกันเป็นอย่างดี การสัมผัสส่วนใด ๆ ต้องมั่นใจว่าไม่มีไฟฟ้า หรือมีการป้องกันอย่างเหมาะสมแล้ว การตรวจทั่วไปมีดังนี้
    1.1 สายไฟฟ้า
    1.2 เซอร์กิตเบรกเกอร์
    1.3 ขั้วต่อหรือจุดต่อสาย
    1.4 การระบายอากาศในห้องไฟฟ้า
    1.5 การระบายอากาศและท่อไอเสียสำหรับห้องเครื่องกำเนิดไฟฟ้า
    1.6 แบตเตอรี่

2. การตรวจสอบอุปกรณ์ไฟฟ้า
การตรวจสอบที่ตัวอุปกรณ์ไฟฟ้าเพื่อหาจุดบกพร่อง การเสื่อมสภาพ ความผิดปกติ และอื่น ๆ การตรวจสอบอุปกรณ์ไฟฟ้าให้ทำการบันทึกค่า ผลการตรวจ และทำการวิเคราะห์ผลที่ได้เพื่อหาทางแก้ไข ข้อสำคัญคือ บางรายการต้องตรวจขณะที่จ่ายไฟฟ้า บางรายการต้องดับไฟก่อนจึงจะตรวจได้เนื่องจากมีอันตราย ผู้ที่จะทำการตรวจสอบต้องมีความรู้ในเรื่องนี้ด้วย อุปกรณ์ไฟฟ้าที่ควรได้รับการตรวจสอบมีหลายรายการดังนี้
    2.1 หม้อแปลงไฟฟ้ากำลัง การตรวจสอบหม้อแปลงไฟฟ้า ประกอบด้วยการตรวจสอบรายการดังต่อไปนี้
        2.1.1 ตัวถังหม้อแปลง
        2.1.2 การต่อลงดินของส่วนที่เป็นโลหะเปิดโล่ง
        2.1.3 สารดูดความชื้น
        2.1.4 ป้ายเตือนอันตราย
        2.1.5 พื้นลานหม้อแปลง
        2.1.6 เสาหม้อแปลง
        2.1.7 การปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม หรือซ่อมบำรุง
        2.1.8 ตรวจสภาพหม้อแปลงและการติดตั้งอื่น
    2.2 ตู้เมนสวิตช์ การตรวจสอบตู้เมนสวิตช์หรือตู้สวิตช์ประธาน ประกอบด้วยการตรวจสอบรายการดังต่อไปนี้
        2.2.1 สภาพของระบบสายดินและการต่อหลักดิน
        2.2.2 บริเวณโดยรอบตู้และตัวตู้ ตู้เมนสวิตช์ต้องมีพื้นที่ว่างให้สามารถปฏิบัติงานได้สะดวก การตรวจพื้นที่โดยรอบและสภาพทั่วไป ควรตรวจสิ่งต่อไปนี้
            1. พื้นที่ว่าง
            2. เส้นทางที่จะเข้าไปยังพื้นที่ว่างเพื่อปฏิบัติงาน
            3. ตรวจจสอบว่ามีการวางวัสดุที่ติดไฟได้ติดกับตู้เมนสวิตช์
            4. ฝุ่น หยากไย่ โดยรอบตู้และภายในตู้
        2.2.3 ความผิดปกติทางกายภาพ
        2.2.4 การปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม หรือซ่อมบำรุง
        2.2.5 การตรวจอื่น ๆ อาจมีการตรวจสอบอย่างอื่นเพิ่มเติมอีก เช่น ตรวจสอบการทำงานของเครื่องวัดที่หน้าแผง หลอดไฟต่าง ๆ เป็นต้น
    2.3 แผงย่อย การตรวจสภาพแผงย่อย (panel board) เป็นการตรวจสอบทั้งบริเวณการติดตั้งในพื้นที่ทั่วไป และพื้นที่ที่มีสารไวไฟ สำหรับพื้นที่ที่มีสารไวไฟให้ระบุประเภทและแบบของบริเวณนั้นด้วย
        2.3.1 ระบบต่อลงดิน
        2.3.2 บริเวณโดยรอบ
        2.3.3 การปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม หรือซ่อมบำรุง
        2.3.4 การตรวจอื่น ๆ ตรวจสอบเช่นเดียวกับตู้เมนสวิตช์
    2.4 สภาพอุปกรณ์ไฟฟ้าอื่นๆ การตรวจสอบสภาพอุปกรณ์ไฟฟ้าอื่น ๆ อาจตรวจสอบเฉพาะในพื้นที่อันตราย หรือพื้นที่จัดเก็บวัสดุที่ติดไฟได้ง่ายเท่านั้น ในการตรวจสอบให้ระบุชนิดของอุปกรณ์ด้วยว่าเป็นอุปกรณ์ชนิดใด เหมาะสมกับที่ใช้ในบริเวณ (พื้นที่) อันตรายหรือไม่
        2.4.1 พื้นที่ติดตั้ง
        2.4.2 สภาพของอุปกรณ์และการต่อสายไฟฟ้า
        2.4.3 บริเวณโดยรอบอุปกรณ์
        2.4.4 การปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม หรือซ่อมบำรุง
        2.4.5 การตรวจอื่น ๆ เป็นการตรวจสอบสภาพทั่วไปอื่น ๆ ที่สามารถพบได้จากการตรวจสอบด้วยสายตา เช่น การป้องกันการสัมผัสส่วนที่มีไฟฟ้า และการต่อลงดิน เป็นต้น
    2.5 โคมไฟ หลอดไฟ และระบบไฟฟ้าแสงสว่าง การตรวจสอบโคมไฟ หลอดไฟ และระบบไฟฟ้าแสงสว่าง เป็นการตรวจสอบรายการต่อไปนี้
        2.5.1 การติดตั้งและโครงสร้างของโคมไฟ
        2.5.2 หลอดไฟและขั้วหลอด
        2.5.3 สายป้อน สายวงจรย่อย และสวิตช์ตัดตอนของระบบไฟฟ้าแสงสว่าง
        2.5.4 การปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม หรือซ่อม
        2.5.5 การตรวจอื่น ๆ

3. ความถี่ในการตรวจสอบและบำรุงรักษา
ความถี่ในการตรวจสอบ ขึ้นกับสภาพแวดล้อมและการใช้งาน โดยปกติจะดำเนินการปีละ 1 ครั้ง การที่จะทำการตรวจสอบถี่ขึ้นหรือไม่นั้น ให้พิจารณาปัจจัยต่อไปนี้ประกอบด้วย
    ● การกัดกร่อนของบรรยากาศ
    ● สิ่งสกปรกและฝุ่นละออง
    ● อุณหภูมิโดยรอบและความชื้น
    ● ความถี่ในการทำงาน
    ● ความถี่ในการตัดกระแสลัดวงจร (กรณีเซอร์กิตเบรกเกอร์)

ที่มา : คู่มือหลักสูตรการตรวจสอบความปลอดภัยระบบไฟฟ้า กรมโรงงานอุตสาหกรรม